BIJKLANKEN (NASLAG) 

Umlaut-teken bovenop laatste letterteken (bij neutrale naslag; eventueel te vervangen door accent aigu [´] indien naslag meer open)

OË groët (Uikhoven) - OEA/OÉ stroeat, groeat
OÖ stroöt (Zonhoven strot) - OÓ/ÓA stróat (Zonhoven: straat) - ÓÜ* blóüd (Hasselts bloed)

ÔÖ hôös (Zonhovens: huis) - AÖ haös (Genk haas) - AÓ haós (Piringen huis)

ÀÄ hàäs (Zonhoven haas, Membruggen huis) - AÁ laát (Hechtel), aách (Zutendaal ook)

UÜ gruüt (Meeuwen) - EÜ heüre (Piringen) - ÈÜ hèüs 

IË biës (Dilsen), ziën (Zonhoven) - EË leëve - ÈË/ÊË xxx

 

*deze meerklank ÓUË [ó+oe+ë] is uniek voor het Hasselts. Voor een betere leesbaarheid, kunnen we afspreken om ze als oew te schrijven

 

In de meeste dialectspellingen wordt de naslag weergegeven door "ë" toe te voegen achter het klinkerteken. 
Hier enkel bij éénletterige klanktekens (korte klanken) en waar het niet mogelijk is het umlautteken toe te voegen bovenaan laatste letter

ÓË dóë - sjóël - UË vruëge - ÎJË [îj+ë] tîjëd (Zonhovens)

TWEEKLANKEN

Met tweeklanken bedoelt men in strikte zin twee klinkers die enkel in openingsgraad verschillen, beginnend met een neutrale of open klinker en eindigend op een meer gesloten klank. Verder noem ik deze sluitende tweeklanken.

Het Nederlands kent zo drie tweeklanken: OU/AU, UI en EI/IJ. Verder kent het Nederlands volgende tweeklanken, die ook wel 'onechte tweeklanken' worden genoemd: uw, ieuw, eeuw - oei, ooi, aai

TWEEKLANKEN - SLUITEND (ROND) = +W of U

OEW hoèws (Maaseik) - boèwr (Zelem) [~ÓU]

OOW =[oo+oe] Oowm ('Nederlandse' OO) - koowme (xxx) - hoows (xxx)
ÓU =[ó+oe] getróuwd (Vroenhoven), hóus (Mopertingen), góüd [ó+oe+ë] (Hasselt) - ÓW =[ó+oe]

 

OU [ò+oe] koud (Nederlands*), cope (Eng.) - hout (Overpelt)
*het Nederlands laat een zekere marge in uitspraak en lengte/nadruk van de twee klinkers uit de tweeklank,  gaande van "ów" tot "aw"
OW howg (Borgloon)
OU hous (Genk)
ÔU lôuch [ao+oe] (Hoepertingen)

ÒU [ò+oe] gròut (Alken)

 

AU(W) [a+ó] Auge (D) - graut (Bilzen), hauwe (Maaslands)
AW hawsj (Millen) - ÂU hâus (Tongeren)

ÁW [á+oe] táw (~ÉW) - AAW [aa+oe] how (Eng) - haaw (xxx), kawe (Oostham)

 

ÚW/UUW [uu+oe] núw (nieuwe) - [uû+oe] nuuw (nu)
UW/EUW [u+uu] (xxx) - [eu+uu] (xxx)
ÖU [ù+uu] öuch (Neeroeteren) - töu (Boekhout) - höug (Hoepertingen)

UIW [ù+uû] uiwch (Opglabbeek) [~UI] - ÈÙW [èù+uu] kèùw (S-L-Herk)

 

IEW-IÊUW - 'n iêuw (Zonhoven eeuw)
EEW (X) - EEUW (XXX)
ÈW/EW-ÕU dõuchter (Heks) - ÈIW (Gotem) - EÌW (X)
ÉW téw (Borgloon) [~táw]

TWEEKLANKEN - SLUITEND (SCHERP) = +I of J

OEI roei (Zolder)
ÓJ gój (Zolder) - OOI gooi (C. Maasl.)
ÒI gòin (xxx) - AOJ (aojers)
AJ/ÀÀI hàài (Tongeren hier)
ÁJ/AAI haai (Horns had), knaai (Paal knie), dráj (Sluizen) [~éj]

 

UUJ vuujr (Zelem) - huje (Zonhoven) - ÚJ vújr (xxx)
EUJ (meujle) -UJ muj (xxx)

UI [ù+uu] huis (Nederlands), uich (Meeuwen) - ÙI [ù+i] (mùile) - ÛI [èù+uu]

 

IÈJ zièjn (Zelem) - hièj (~eej)
I-J/EEJ meej (Loksbergen) 
ÈI klèin 
EJ mej - EI klein (Nederlands) - ÊI (xxx) - EÎ
ÉJ héj (Kleine Spouwen hier, nu), dréj - AEJ haej, staejn (Zutendaal)

TWEEKLANKEN - OPENEND